Gesprek met Christo Brand, bewaker en vriend van Mandela
WIN het boek: Vriendschap in gevangenschap, Memoires van de gevangenisbewaarder van Nelson Mandela.
Christo Brand was 11 jaar lang bewaker van Mandela. Een ongebruikelijke vriendschap ontstond tussen bewaker en gevangene op Robbeneiland.
Zuid-Afrika |
22-11-2017
Paulien van der Geest
Paulien van der Geest
Christo Brand was 11 jaar lang bewaker van Mandela tot aan zijn vrijlating in 1990. Een ongebruikelijke vriendschap ontstond tussen bewaker en gevangene op Robbeneiland. Brand is altijd een persoonlijke vriend van Nelson Mandela en zijn familie gebleven. Hij schreef een boek over zijn ervaringen. Footprint Travel sprak met de auteur, de Zuid-Afrikaan Christo Brand, over zijn ontroerende verhaal. We geven een exemplaar van dit indrukwekkende boek weg.
Meneer Brand, hoe kwam u als bewaker op Robbeneiland terecht?
Gevangenisbewaker worden, was een van de mogelijkheden tijdens militaire dienstplicht. In mijn tijd waren er nog gewapende conflicten (o.a. met de ANC) waar vrienden van mij bij om waren gekomen, dus ik koos liever hiervoor.
Met welk beeld ging u naar Robbeneiland?
Toen we op Robbeneiland aankwamen werd ons verteld: Dit zijn de grootste criminelen van het land. Ik was in shock toen ik zag dat deze criminelen keurige en vriendelijke oude mannen bleken te zijn. Ze groetten me allemaal met een: “Goeiemôre meneer”. Ik vond het vreselijk om te zien dat zulke oude mensen op dunne matjes moesten slapen. Ik ben opgegroeid op een boerderij, waar ik speelde met zwarte kinderen, dat waren mijn vrienden. Mijn vader was daar voorman. Hij leerde me om ieder mens, ongeacht huidskleur, met respect te behandelen, en zeker oude mensen. Dus ik begon de gevangenen met hetzelfde respect te behandelen, als zij mij behandelden.
Hoe was uw eerste kennismaking met Mandela?
Ik was 18 jaar toen ik op Robbeneiland kwam, het was 1979, Mandela was toen al 60 jaar. Hij was daar sinds 1964 in eenzame opsluiting. Bij de eerste ontmoeting vroeg hij me of mijn ouders nog leefden. Toen ik bevestigend antwoordde vroeg hij me hen zijn hartelijke groeten over te brengen. Bij een volgende ontmoeting vroeg hij me of ik studeerde. Toen hij hoorde dat dat niet zo was, drukte hij me op het hart vooral toch te gaan studeren. “U bent onze toekomst”, zei hij dan. “U kunt wellicht directeur van deze gevangenis worden.” Zo stimuleerde hij iedereen, gevangene of bewaker, ongeacht leeftijd, om te studeren. Hij werd voor mij meer een vaderfiguur dan een vriend.
Hoe zou u uw relatie met Mandela omschrijven?
Ik had een motorongeluk gehad en ontving een brief waarin stond dat ik een schadevergoeding moest betalen. Ik was erg van slag, want als bewaker hadden we maar een mager salaris. Mandela las de brief en beloofde me te helpen. Hij schreef een juridische brief terug aan de verzekeringsmaatschappij. Toen hoefde ik opeens geen schadevergoeding meer betalen, maar kreeg ik zelf een schadevergoeding! Hij was niet alleen mijn vriend en een vaderfiguur, maar op dat moment ook mijn advocaat!
Wil je het boek Vriendschap in gevangenschap. Memoires van de gevangenisbewaarder van Nelson Mandela van Christo Brand winnen? Mail naar winactie@footprinttravel.nl onder vermelding van Boek bewaker Mandela en vertel ons waarom je graag dit boek wilt winnen.
Als bewaker bouwde u een vriendschappelijke band op. Kunt u meer vertellen over hoe u Mandela zag?
Af en toe leek het wel of hij je gedachten kon lezen. Sommige mensen zien hem bijna als heilig. Hij had een enorme discipline en zelfbeheersing. Maar ik maakte hem ook mee als gewoon mens. Wanneer er familie was, zag je dat hij emotioneel was. De groep zwaarbewaakte gevangenen mocht nooit fysiek contact hebben, zelfs niet met hun vrouw. Op een dag was die wet aangepast, maar de gevangenen wisten dit niet. Ik bracht Winnie Mandela in dezelfde kamer als Mandela. Hij stond aan de grond genageld. Ze dachten dat ik een fout had gemaakt. Ik keek overdreven de andere kant op, zodat ze elkaar enigszins privé konden omhelzen. Toen vertelde ik hen dat de regels waren veranderd. Het hele bezoek was Mandela onrustig en wilde terug naar zijn cel. Eenmaal daar omhelsde hij al zijn kameraden en vertelde het goede nieuws! Ze waren door het dolle van vreugde. Pas de volgende dag kon hij zelf in rust genieten van het bezoek van Winnie.
Was dat soms niet ingewikkeld, bewaker zijn en toch vriendschappelijk met iemand omgaan?
Dat mocht absoluut niet. Ik moest zijn brieven censureren bijvoorbeeld. Ook persoonlijke zaken, waarvan ik het nut niet zag dat we dat moesten wegstrepen. Ik heb hem ooit een brief laten lezen, voordat ik het vernietigde. Dan was het wel heel belangrijk dat hij in zijn uitgaande correspondentie niet liet merken dat hij die kennis had. Van een andere gevangene kreeg ik op Robbeneiland na zijn vrijlating een postkaart van vakantie. Toen werden er absoluut vragen gesteld! Zo’n vriendelijk bedoeld kaartje bracht me in de problemen hoor! Juist de jongens van het platteland, zoals ik, waren opgegroeid met zwarte vriendjes. We spraken !Xhosa of Zulu en spraken dus de taal van de gevangenen.
Hoe reageerden uw familie en vrienden erop dat u vriendschappelijk werd met de mensen die als terroristen en staatsvijand nummer één werden gezien?
Zelf voelde ik me soms ook gevangen op Robbeneiland, we hadden in de praktijk maar een paar maal per jaar verlof. Vrienden en familie wisten niet dat ik Mandela bewaakte. Er was wel een background check gedaan, voordat ik naar Robbeneiland mocht. Dus toen ik thuiskwam, dacht iedereen dat ik iets illegaals gedaan had en de politie achter me aan zat! Ik vertelde niemand dat ik Mandela en ANC kopstukken bewaakte. Mijn vader zei altijd: discriminatie is de grootste misdaad, dus zijn mening was mij wel bekend.
Hoe won u zijn vertrouwen?
Met kleine dingen, als ik problemen oploste om de vrede te bewaren. Mandela wilde Afrikaans leren door de krant te lezen. Een bewaker had zijn krant afgepakt voor eigen gebruik. Een van de weinige keren dat ik hem woedend zag. Ik regelde snel een nieuwe krant voor hem. Winnie smokkelde ooit een baby mee naar binnen, zijn kleinkind. Dat mocht absoluut niet, maar ik liet de baby stiekem zien. Mandela was dol op kinderen. Een ander voorbeeld: Mandela zat in de Verster gevangenis, en er werd onderhandeld door de regering over zijn vrijlating onder voorwaarden. De regering had me met een zender uitgerust, om te horen hoe Mandela er buiten de onderhandeltafel over dacht. Ik heb hem toen heimelijk laten zien dat ik een zender droeg. Als Mandela je vertrouwde, dan was dat tot de dood. Als je een fout maakte, dan vertrouwde hij je nooit meer. Tenzij je openlijk spijt betuigde, dan kreeg je misschien een nieuwe kans.
Hoe was de sfeer na de vrijlating?
Veel blanken waren doodsbang voor wat er ging komen. Mandela en Chris Hani kwamen langs en omhelsden me publiekelijk. Nou, toen had ik weer wat uit te leggen hoor. Vergis je niet, veel blanken waren slecht geïnformeerd. Gewone mensen zoals mijn moeder. Men schrok toen alle verhalen naar buiten kwamen.
Wat voor werk deed u na Robbeneiland?
Mandela vroeg me mee te werken aan de nieuwe grondwet voor Zuid-Afrika. Daarna zorgde hij dat ik een baan in het parlement kreeg. Het parlement bestond voor 60% uit ex-gevangenen, hun familieleden of advocaten! Veel oude bekenden van mij dus. Nu werk ik als boekhandelaar en gids op Robbeneiland. Mandela had beloofd op de boeklancering te zijn, maar helaas overleed hij eerder. Tot mijn grote verrassing was toen zijn dochter Zindzi aanwezig. Mandela had haar op zijn sterfbed dat nog laten beloven!
Hoe ziet u de toekomst van Zuid-Afrika?
Ik zie een stralende toekomst voor Zuid-Afrika. Dingen veranderen snel. Kinderen gaan naar gemengde scholen en mensen met verschillende achtergronden wonen en werken gemengd, gemengde vriendschappen ontstaan. Ik ben vol goede hoop, dat er nieuwe jonge leiders zullen staan en we een waar democratisch Zuid-Afrika krijgen. Hoe we dat moeten doen? We moeten onszelf niet willen verrijken. We moeten studeren, zodat we anderen kunnen helpen. We moeten elkaar respecteren, samenwerken en reiken naar het hoogst mogelijke. Maar bovenal: onderwijs de jeugd, zij zijn de toekomst.
Win het boek Vriendschap in gevangenschap van Christo Brand
We verloten het boek Vriendschap in gevangenschap. Memoires van de gevangenisbewaarder van Nelson Mandela van Christo Brand onder onze lezers. Wil je winnen? Mail naar winactie@footprinttravel.nl onder vermelding van ‘Boek bewaker Mandela’ en vertel ons waarom je graag dit boek wilt winnen.
Op reis naar Zuid-Afrika
Footprint Travel organiseert avontuurlijke individuele reizen op maat naar Zuid-Afrika, Namibië en Azië. Reis met aandacht voor de natuur en lokale bevolking. De landenkenners van Footprint Travel hebben zelf alles uitgeprobeerd en de meest bijzondere plekjes uitgezocht. Footprint Travel is Fair Trade Holiday approved voor haar Zuid-Afrika reizen.
Vraag nu vrijblijvend een reisvoorstel aan