Historische gebouwen, stadswandeling en bezienswaardigheden in Medan

Dankzij de rijkdom van de plantages, verschenen er veel mooie gebouwen in het straatbeeld van Medan. Een stadstour is hier dan ook de moeite waard. Je kunt gaan wandelen, of per brommertaxi of auto met chauffeur/gids gaan. Gebruik bijvoorbeeld de zeer complete gids van Emiel Leushuis voor wandelroutes, details en meer historische gebouwen. Rondom de voormalige Esplanade, nu Lapangan Merdeka (Onafhankelijkheidsplein), en Kesawan lag het stadscentrum en hier zijn dan ook veel historische gebouwen te vinden. Grappig detail: ooit was de Esplanade een tabaksveld van de Deli Maatschappij.

 

Het postkantoor van Medan is gebouwd tussen 1909 en 1911. Zijn architect, Snuyf, werd in 1909 hoofd van de dienst Burgerlijke Openbare Werken van Indonesië. Door de snelle groei van de overheid in Nederlands-Indië, was er grote behoefte aan nieuwe overheidsgebouwen. Hierdoor werden de meeste gebouwen in een zogenaamde standaard architectuur gebouwd, maar her en der waren uitzonderingen, zoals het Postkantoor. Deze kreeg veel lof als een stijlvol gebouw in de neorenaissancestijl die in Nederland op dat moment in zwang was.

 

Hotel Dharma Deli was vroeger het beroemde Hotel De Boer. De eigenaar was Aeint Herman de Boer, uit het Friese dorpje Workum. In het begin, in 1898, was het gebouw nog bescheiden met een restaurant, bar en 7 kamers. Maar het groeide gestaag en in 1930 waren er 120 gastenkamers. In 1909 had het hotel een primeur met de eerste ‘muggenvrije kamer’. In plaats van muskietennetten, gebruikte men horren voor de ramen en deze noviteit haalde zelfs de kranten in Singapore. De speculaas die rond Sinterklaas door het hotel werd gebakken werd vanuit heel Nederlands-Indië, Singapore, Bangkok en Hongkong besteld. De planters kwamen hier op hun vrije dag genieten van een rijsttafel en het sociale isolement van de plantage ‘afreageren’.

 

Het luxueuze hotel werd bezocht door vele beroemdheden zoals Louis Couperus, Koning Leopold van België en Mata Hari. Naar verluidt is zelfs Mata Hari’s jonge zoon in Medan vergiftigd en begraven. Mata Hari (werkelijke naam Margaretha Geertruida Zelle) werd in 1876 in Leeuwarden geboren. Door haar echtgenoot, een legerofficier in de koloniën, kwam zij in Nederlands-Indië te wonen. Na haar scheiding werd zij oriëntaalse danseres in Parijs en verzon een tot de verbeelding sprekend verleden, inclusief een afkomst van het Javaanse koningshuis. Haar naam betekent in het Maleis letterlijk Oog van de Dag, oftewel de zon. Mata Hari was intelligent, sprak veel talen en had connecties in hoge posities, waardoor zowel de Fransen als de Duitsers haar in wilden zetten als spion. De Fransen verdachten haar van dubbelspionage en ze werd in 1917 geëxecuteerd. Mata Hari beweerde echter dat ze slechts waardeloze informatie aan de Duitsers had gegeven en het tegendeel is nooit bewezen.

 

Even van het plein af aan de Jl. Tembakau Deli staat het vroegere hoofdkantoor van de Deli Maatschappij. In 1910 werd het oorspronkelijke houten gebouw vervangen voor het huidige gebouw. Architect D. Berendse ontwierp het gebouw in Brits-koloniale classicistische stijl. De Deli Maatschappij financierde veel van de openbare voorzieningen. In 1958 werd het bedrijf genationaliseerd en omgedoopt tot plantage bedrijf PT Perkebuan IX.

 

In de meest noordelijke hoek van het plein staat een stoomlocomotief uit 1913 van de Deli Spoorweg Maatschappij (DSM).

 

De Javasche bank (nu Bank Indonesia) werd rond 1910 gebouwd door bij de architecten firma Hulswit en Fermont in Weltevreden en Cuypers in Amsterdam in een klassiek monumentale stijl. Deze firma ontwikkelden meer dan 100 kantoren, scholen, winkels en huizen en bepaalde daardoor flink het gezicht van de architectuur in Nederland-Indië. Zo bouwde dezelfde firma ook het stadhuis in 1906. De klokkentoren werd gedoneerd door de Chinese zakenman Tjong A Fie. De Javasche bank was verantwoordelijk voor de circulatie van de Nederlands-Indische gulden. Tot die tijd was de Straits dollar de gangbare munt. De Britse koloniën Padang, Malakka en Singapore hadden door hun nabijheid meer invloed op de economie dan het ver weg gelegen Batavia (het huidige Jakarta). Hier wilde de Nederlands-Indische regering verandering in brengen.

 

Het voormalig stadhuis uit 1908 was ontworpen door Ch.M. Boon, en bedoeld voor de Javasche bank. Deze keurde het ontwerp af en de gemeente nam het gebouw over als stadhuis. Het stadhuis is opgenomen in het nieuwe hotel Grand Ashton City Hall.

 

Ook het kantoor van de Nederlandsche Handel Maatschappij(nu Bank Mandiri) werd in 1929 gebouwd door de firma Fermont en Cuypers, door de architect J.de Bruin. De Nederlandse Handel Maatschappij had meerderheidsaandeel in de Deli Maatschappij. Omdat de Deli Maatschappij nauwelijks winst maakte, werd J.Th. Cremer gestuurd, en hij zorgde voor de snelle ontwikkeling van de maatschappij.

 

Het bank Mandiri gebouw dat even verder op staat, is de voormalige Nederlands-Indisch Handelsbank (NIH). Dit moderne gebouw met strakke lijnen werd in 1940 door de bekende architect C.P. Wolff Schoemaker gebouwd. Leuk detail: boven de hoofdingang aan de binnenzijde is een glas en lood werk met daarin een VOC-schip met Nederlandse leeuwen, het wapen van Batavia (lauwerkrans en zwaard) en Medan (tabaksplant).

 

Het prachtige Juliana gebouw (nu LonSum) was in gebruik door een Britse plantage maatschappij, Harrisons & Crosfield. Vandaar de tekst: London-Sumatra-Indonesia op de gevel. De architectuur van dit gebouw werd beïnvloed door de Engelse koloniale stijl. Dit gebouw was in 1910 het eerste gebouw die een lift bezat. Deze lift, in prachtige art-deco stijl, werkt nog steeds.

 

Meer gebouwen met een interessant verhaal zijn te vinden in Kesawan, volg de Jl A. Yani vanaf Lapangan Merdeka de weg volgend richting Istana Maimoon. De Kesawan (nu Jl. Yani) was vroeger een luxe winkelstraat en er zijn dan ook veel historische gebouwen te vinden, zoals de Chinese winkel Seng Hap, Toko Buku Deli, Apotik Bulan of Moon Apotheek, de winkel in luxe artikelen (zoals fietsen) Toko Sin Huat Lie Kwie, Cornfield Warehouse, Chartered Bank (nu Bank Nasional Indonesia) en de Chinese Bank (nu Bank Danamon).

 

Schuin tegenover het Tjong A Fie huis ligt restaurant en lunchroom Tiptop, geopend in 1934. Hier kwamen de planters als ze een naar de stad kwamen. Veel is onveranderd gebleven sinds de jaren ’50; de inrichting, menukaarten, uniformen van het personeel, ja zelfs sommige personeelsleden lijken al decennia in dienst te zijn!

 

Het Chinese huis uit 1900 behoorde tot Tjong A Fie, de zogenaamde ‘majoor’ (hoogste representant en leider) van de Chinezen in Medan. Tjong A Fie kwam in 1875 uit China, met een paar zilverstukken in zijn kleding genaaid en maakte in korte tijd zijn fortuin als leverancier aan de pantages. Niet alleen leverde hij aan plantages, hij bezat het monopolie op de handel in opium, zoutdistributie, gokken, en was agent bij het werven van koelies in China. Hij werkte samen met zijn broer Tjong Yong Hian, en hun invloed strekte van Sumatra, Penang, Singapore, China, Hongkong, Java en zelfs Amsterdam. In Amsterdam was Tjong A Fie in 1910 een van de oprichters van het Koloninaal Instituut, het huidige Koninklijk Instituut voor de Tropen (KIT). Het Koloniaal Instituut was destijds geheel gericht op de Nederlandse overzeese bezittingen, en is opgericht door particulieren, overheden en bedrijven. Toen Tjong A Fie in 1921 overleed was hij een legendarisch figuur. Van eenvoudige immigrant, zou hij bij zijn dood 12 miljoen gulden hebben achtergelaten. Hij bezat plantages, banken, markten, onroerend goed, hotels, spoorlijn in Zuid-China en palmolie- en suiker fabrieken. Maar hij gaf ook veel aan sociale doelen en liet ziekenhuizen, scholen, bruggen, tempels en moskeeën bouwen. Hij was leider van de Chinezen in Medan, lid van de gemeenteraad, lid van de cultuurraad en werd benoemd tot officier in de Orde van Oranje Nassau. Ondanks discussie over zijn zakelijke activiteiten, werden zijn filantropische activiteiten zeer gewaardeerd en Tjon A Fie een gerespecteerd man. In het huis wonen nog steeds familieleden (voornamelijk de inmiddels volwassen kleinkinderen). Voorheen was het huis dan ook alleen op afspraak te bezoeken, de laatste jaren is het huis frequenter open gesteld als museum.

 

Aan dezelfde zijde van de straat als Tiptop, op de hoek met de Jl Palang Merah (Jl. A. Yani is hier overgegaan in Pemudu), staat het AVROS (Algemene Vereniging van Rubberplanters ter Oostkust van Sumatra) gebouw. Dit statige gebouw met een groene koperen koepel, is in 1918-1919 gebouwd door G.H. Mulder. De AVROS coördineerde de werving van arbeiders voor de rubberplantages. In de archieven zijn nog steeds meer dan 500.000 vingerafdrukken te vinden van de koelies die sinds 1910 tot nu op de rubberplantages werken. Dit systeem zorgde ervoor dat koelies niet van plantage konden wisselen om meer te verdienen. Het archief lijkt op een slavenregister en het is dan ook verbazingwekkend dat het systeem nog steeds wordt gebruikt.

 

Om het gebouw van de Handels Vereeniging Amsterdam (HVA) (nu PT Perkebunan Nusantara IV) te bezichtigen, gaat men (bezien vanaf Lapangan Merdeka) rechts de Jl. Suprapto in, en steekt de Deli rivier over, het gebouw is aan de rechterhand. De HVA bezat veel lucratieve tabaks-, rietsuiker- en theeplantages en bouwde met een deel van deze winst dit monumentale kantoor. Het keramiek in het gebouw was afkomstig van De Porseleyne Fles, de beroemde fabriek uit Delft. Fermont en Cuypers ontwierpen het gebouw uit 1924.

Hier tegenover lag de Bataafsche Petroleum Maatschappij (BPM), een dochteronderneming van Shell, nu in gebruik als kantoor van de Militaire politie.

 

De sultan van Deli verpachtte zijn grond aan westerse tabaksondernemingen en verwierf hiermee in korte tijd een aardig kapitaal. Ook hij vestigde zich in Medan. Het stenen paleis van de sultan, Istana Maimoon, is 1888-1891 gebouwd in een mix van Europese, inheemse, Moorse en Indiase stijlen door de legeringenieur Theo van Erp. Het was grotendeels een gift van plantage-ondernemingen aan de sultan en bedoeld voor ceremoniële functies, recepties en andere feestelijkheden. De Nederlands-Indische overheid annexeerde de sultangronden. Hiervoor in ruil kreeg de sultan toelagen, privileges en werd hij onderdeel van het koloniale bestuursysteem. Overal in Nederlands-Indië werkte de lokale adel samen met de Nederlands-Indische regering. Tijdens de onafhankelijkheidsstrijd van 1945-1949 werd dit de lokale adel niet in dank afgenomen. Veel lokale Koninklijke families zijn door de vrijheidsvechters vermoord, maar deze sultan heeft deze roerige periode overleeft. Het sultanaat bestaat echter alleen nog als culturele en religieuze instelling en heeft sinds de onafhankelijkheid in 1949 geen bestuursmacht meer.

Na het verongelukken van de voor laatste sultan, werd in 2005 zijn 7 jarige zoon de nieuwe sultan. De afstammelingen van de sultan bewonen nog steeds de zijvleugels, maar het centrale deel is open als museum. Het huis is geel geverfd, want dit is de kleur van de Koninklijke familie van Deli. De ontvangsthal is behangen met portretten van de familie van de Sultan en foto’s van de Sultan met leden van de Nederlands-Indische overheid. Het is een van de laatste paleizen van dit soort in Sumatra.

 

De Sultan van Deli gaf opdracht voor de bouw van de grote moskee -Mesjid Raya- (1906-1909). Het hoofdgebouw bestaat uit een achthoekige ruimte met een koepel, met hierom heen vier achthoekige torens, met elkaar verbonden door een omgang. De bouw van dit grote gebedshuis werd gezamenlijk betaald door Sultan Amaluddin Sani Perkasa Alamsja van Deli, de Deli Maatschappij en de Chinese zakenman Tjong A Fie. De Nederlandse ‘grootvader- klok’ was een cadeau van Koningin Wilhelmina. Indien er op dat moment geen gebedsdienst wordt gehouden en de religieuze regels in acht worden genomen, ben je welkom om de moskee te bezoeken. Bezoekers betalen een kleine entree. Knieën, schouders en (voor vrouwen) het hoofd dienen bedekt te worden (hoofddoeken beschikbaar) en schoenen dienen uitgetrokken te worden. Achter het gebouw is een begraafplaats, waar de sultanfamilie van Deli wordt begraven.

 

Ongeveer 10 minutes met een becak van de Mesjid Raya is de Hindoeistische Tempel Sri Mariammam, tegenover het moderne Sun Plaza shopping centrum. De tempel die is gewijd aan de godin Kali was gebouwd in 1884.  Deze wijk wordt Kampung Keling genoemd en is het oude Indiase kwartier van Medan, waar je kans hebt om heerlijke kleine Indiase eettentjes te vinden.

 

De grootste Chinese tempel van Indonesië, Vihara Gunung Timur ligt in de villawijk bij Jalan Hang Tua nabij de rivier Babura. Grote draken versieren het dak. De boeddhisten en taoïsten bidden hier gezamenlijk.

 

Vlakbij Lapangan Merdeka en de voetgangersbrug van het spoorwegstation staat de Vihara Kong Ti Niong op de plaats waar de oudste Chinese tempel van Medan stond. De huidige tempel is relatief nieuw.